Rối loạn tiền đình là gì?

Tiền đình là vùng nằm ở phía sau ốc tai, là một hệ thống có vai trò quan trọng trong duy trì thăng bằng, phối hợp cử động mắt, đầu và thân mình.

Khả năng giữ thăng bằng cơ thể tùy thuộc vào các cảm giác đến từ ba vùng chính là mắt, tai trong và các thớ thịt, khớp xương.Bộ phận mê đạo và tiền đình ở tai trong có trách nhiệm cung cấp cho não bộ các cảm giác về tư thế, vị trí và sự xoay của cơ thể cũng như sự hiện diện các vật chung quanh. Các chuyển động như quay mình, nghiêng qua phải qua trái, tới phía trước phía sau, lên trên hay xuống dưới đều được các bộ phận này ghi nhận.

Não bộ tiếp nhận, phân tích, phối hợp các tín hiệu này để giữ vững cơ thể. Khi não bộ không sử dụng được các tín hiệu này, hoặc các tín hiệu không rõ rệt, trái ngược nhau thì ta sẽ bị mất thăng bằng. Say sóng khi đi tàu biển, chóng mặt khi ngồi xe là do cùng nguyên tắc. Ngồi trong máy bay gặp gió bão, máy bay chòng chành, ta không nhìn thấy thay đổi bên ngoài nhưng tai tiếp thu sự giao động, ta thấy choáng váng, xây xẩm.

I/ Biểu hiện của chứng rối loạn tiền đình

Các dấu hiệu mà người bệnh diễn tả bệnh của mình đều rất chung chung, mơ hồ về mức độ nặng nhẹ, lâu mau. Một số than phiền thường thấy là:

• Có cảm giác là cơ thể hoặc sự vật chung quanh đang quay hoặc di động;
• Mất thăng bằng, đi đứng không vững;
• Phải vịn vào vật tựa nào đó  mới đứng lên và bước tới được;
• Đầu nhẹ tâng tâng;
• Muốn xỉu ngã;
• Yếu, mệt;
• Kém tập trung;
• Mắt mờ khi quay cổ, cử động đầu;
• Buồn nôn, ói mửa;

Các triệu chứng xuất hiện bất thường trong một thời gian ngắn hoặc kéo dài lâu hơn.

Chú ý: Rối loạn tiền đình chỉ là một trong những nguyên nhân của biểu hiện mất thăng bằng, xây xẩm, chóng mặt.

II/ Nguyên nhân

Có rất nhiều nguyên nhân, một số chưa rõ, tuỳ theo triệu chứng. Một số nguyên nhân thường gặp như sau:

1/ Viêm thần kinh sọ nảo số 8, chi nhánh Tiền Đình (vestibular neuronnitis).

Đây là 1 tình trạng lành tính (benign disorder), thường hay bị tái phát, thường do siêu vi trùng (virus), thường ở nguới trẻ tuổi hoặc trung niên. Lúc đầu có thể bị nôn, ói, chứng giật mắt (nystagmus) về phiá bên tai bị. Sau đó thì 1 ít bị nôn oí. Chứng nầy sẻ tự khỏỉ nhưng sẻ tái phát. Chứng nầy không bị ù tai, không bị giảm thính giác (hearing loss).
Thử nghiệm: Ngoài việc khám lâm sàng thần kinh kỷ lưởng , nên làm thêm : caloric testing : nhỏ nước lạ.nh, ấm vào tai để kích thích các phản ứng giật mắt (nystagmus) , electronystagmography, Chụp MRI tai và nảo để loại ra các bệnh nặng hơn như: bưóu, acoustic neuroma , thiếu máu (infarction của cuống não (brain stem), tiểu não (cerebellum)

Điều trị: vì thường là do virus nên không có trị liệu chuyên biệt ,Thuôc trị chóng mặt : Antivert ( meclizine ) ,các thuốc antihistamine khác…. Anticholinergic ( scopolamine…). Xin nhấn mạnh: những thuốc tôi nêu ra đây chỉ có tính cách thông tin, bạn phải hội ý với bác sỉ của bạn đang điều trị trước khi dùng bất cứ thuốc nào.

2/ Benign Paroxysmal Positional Vertigo (tạm dịch Chóng Mặt Lành Tính do tư thế)

Đây cũng là 1 tình trạng lành tính, bị chóng mặt do 1 tư thế nào đó, thí dụ nằm 1 bên, ngẩng đầu lên để nhìn 1 cái gì đó.

Nguyên nhân: thoái hoá 1 trong các cơ quan của hệ Tiền Đình, viêm tai giữa, chấn thương mê lộ , nghẻn tắc động mạch tiền đình.

Điều trị: Tránh nhửng tư thế gây ra chóng mặt. Nếu không khỏỉ co’ thể giải phẩu tàch rời nhánh cuả thần kinh số 8.

3/ Meniere’s disease

Triệu chứng: chóng mặt nhiều, nôn, oí, u` tai cảm giác tai bị đầy

Nguyên nhân: Không rõ

Điều trị: thuốc chống nôn ói, chóng mặt như trong phần 1.

III/ Ai dễ bị chứng rối loạn tiền đình?

Rối loạn tiền đình dễ xảy ra ở những người làm việc văn phòng, ngồi nhiều trong phòng lạnh và tiếp xúc thường xuyên với máy tính. Vì ngồi nhiều trong phòng lạnh, vùng cột sống cổ dễ bị nhiễm lạnh, lâu ngày làm co thắt động mạch cột sống, dẫn đến rối loạn tiền đình ngoại biên. Đây cũng là nguyên nhân khiến bệnh dễ tái phát nếu không lưu ý kỹ.

Người mắc chứng rối loạn tiền đình cần lưu ý

• Tập thể dục thường xuyên.
• Ban đêm, để đèn ngủ sáng cho dễ nhìn sự vật chung quanh.
• Không ngồi liên tục quá lâu, nhất là ngồi máy tính.
• Hạn chế uống rượu, cà phê, thuốc lá.
• Tránh tiếp xúc với các chất liệu hoặc thực phầm có mùi vị kích thích,
• Tránh ngoảnh cổ quá nhanh hoặc đứng ngồi quá nhanh.
• Tránh lái xe hoặc điều khiển máy móc có động cơ mạnh nếu thường hay bị choáng váng.
• Giảm thiểu căng thẳng, lo âu, hoảng hốt.
• Tránh leo trèo cao.
• Tránh đọc sách báo khi ngồi trên xe hơi.
• Ngồi hoặc nằm ngay khi cảm thấy chóng mặt.
• Hợp tác chặt chẽ với thầy thuốc để chữa bệnh.

IV/ Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Dù chóng mặt ít khi là dấu hiệu của căn bệnh trầm kha, nhưng nếu thấy một trong những triệu chứng như sau là ta phải đi bác sĩ để được khám nghiệm, tìm hiểu nguyên nhân:

• Cơn nhức đầu bất thình lình;
• Mờ mắt nhìn sự vật không rõ;
• Giảm thính giác;
• Mất định hướng với không gian và thời gian;
• Nói khó khăn;
• Tay chân run rẩy, yếu;
• Bất tỉnh nhân sự;
• Cảm thất lảo đảo muốn té ngã;.
• Thấy tê dại các đầu ngón chân tay;
• Đau ngực hoặc nhịp tim nhanh chậm bất thường.

Các dấu hiệu đó có thể báo hiệu bệnh nặng như tai biến động mạch não, u bướu não, bệnh Parkinson, bệnh tim mạch, bệnh đa xơ cứng..

V/ Các bài tập cải thiện chứng rối loạn tiền đình

Đối với những người bị hội chứng rối loạn tiền đình ốc tai lành tính hoặc bị nhạy cảm với các động tác xoay vòng (rối loạn tiền đình do tư thế), chúng ta cần thực hiện các bước tập luyện để tạo được sự thích nghi. Các bài tập để thích nghi được tập trung vào các mục đích:

• Duy trì thăng bằng khi đứng yên
• Duy trì thăng bằng khi lắc lư
• Duy trì thăng bằng khi xoay chuyển
• Duy trì thăng bằng khi đi lại

Các bài tập được chia thành nhiều mức độ từ dễ đến khó. Theo một nguyên tắc là bắt đầu từ từ, động tác chậm đến nhanh dần, thời gian từ ngắn đến lâu hơn, tần suất lặp lại tăng dần.

Bài tập mức độ 1:

1.1. Động tác Romberg (rom-bơr)

Bài tập này nên đứng vào gần vách tường, nhiều người có thể bị ngã. Đứng thẳng, hai chân chụm sát, hai tay buông thẳng sát vào người. Hai mắt nhắm. Đứng như vậy trong 30 giây. Sau đó lặp lại động tác. Động tác này có thể nâng lên sau đó, các bước như cũ, chỉ thay đổi là hai tay đưa thẳng về phía trước song song với thân người, song song với mặt đất.

1.2. Bài tập lắc lư ra trước, ra sau

Đứng thẳng, chân dang rộng bằng vai, hai tay buông thẳng

Nhẹ nhàng ngã người ra trước rồi ra sau sao cho lực dồn xuống ngón chân và gót chân khi thực hiện. Không được giở ngón chân hoặc gót lên. Cố gắng sao cho cả vai và hông di chuyển cùng với nhau. Không khom lưng.

Làm như vậy mỗi lần 20 nhịp. Động tác nâng dần lên theo biên độ di chuyển và tốc độ di chuyển. Ban đầu mở mắt, sau đó nhắm mắt.

1.3. Lắc lư sang hai bên:

Đứng thẳng, chân dang rộng bằng vai, hai tay buông thẳng

Di chuyển cả thân mình (cả vai và hông cùng di chuyển) sang trái, sao cho toàn thân trụ trên chân trái, rồi sang phải, trụ lên chân phải. Không được nhấc gót và ngón chân lên.

Lặp lại 20 lần. Động tác sau đó nâng lên bằng cách tăng tốc độ lắc, lặp lại nhiều lần. Mở mắt sau đó tập với mắt nhắm.

1.4. Dậm chân tại chỗ:

Thực hiện động tác dậm chân tại chỗ như người đi hành quân. lặp đi lặp lại.

Bài tập mức độ 2

2.1. Xoay người:

Đứng thẳng tư thế thoải mái, hai tay buông.

Xoay người nửa vòng tròn sang trái, dừng 10 giây, sau đó xoay trở lại bên phải, dừng 10 giây và động tác lặp lại. Nếu thấy chóng mặt thì nghỉ ở tư thế đó đến hết chóng mặt thì lặp lại.

2.2. Cử động đầu:

Đứng thẳng tư thế thoải mái, hai tay buông.

Gập đầu ra trước lên xuống 10 lần

Nghiêng đầu sang hai bên trái -phải 10 lần

Xoay đầu sang trái-phải 10 lần.

2.3. Đi bộ:

– Bước nhanh tới phía trước 5 bước, dừng đột ngột. Nghỉ 10 giây, tiếp tục đi như vậy

– Bước nhanh tới phía trước 5 bước, dừng đột ngột. Bước lui nhanh 5 bước, dừng đột ngột. Nghỉ 10 giây, lặp lại động tác.

2.4: Đi bộ kết hợp động tác:

– Đi bộ, vừa đi vừa xoay đầu sang trái rồi sang phải

– Đi bộ, vừa đi vừa nghiêng đầu sang trái rồi sang phải

– Đi bộ, vừa đi vừa gật đầu lên xuống

– Đi bằng ngón chân và bằng gót chân với mắt nhắm.

– Đi nối gót với mắt mở và nhắm

Khoảng cách các động tác đi bộ tuỳ theo sự chịu đựng của mỗi người, ban đầu có thể chóng mặt, nên nghỉ cho hết rồi lặp lại. Khoảng cách đi tăng dần.

3. Các bài tập hỗ trợ:

3.1. Bài tập của Brandt-Daroff:

Ngồi, thẳng lưng. Nằm thẳng ra với đầu ở tư thế nghiêng 45 độ. Giữ như vậy trong 30 giây rồi ngồi dậy. Động tác thực hiện trở lại, lần này đầu xoay sang bên đối diện. Lặp lại 5 lần.

3.2. Lăn người. Nằm thẳng, hai tay thẳng lên trên đầu. Lăn người qua trái, rồi qua phải. lăp lại 5 lần.

3.3 Gập người trong tư thế ngồi: Ngồi thẳng lưng, hai chân duỗi ra trước. Cúi đầu xuống cho mũi chạm đầu gối bên trái, ngẩng đầu lên rồi lại cúi xuống cho chạm đầu gối phải. Lặp lại 5 lần.

3.4: Gập người trong tư thế đứng: Đứng thẳng, cố gập người xuống nhặt đồ vật ở trước mặt. Lặp lại động tác 5 lần.

4. Các bài tập với mắt:

– Di chuyển tròng mắt từ chậm đến nhanh dần theo các hướng: lên-xuống, sang hai bên, xoay vòng tròn.

– Động tác này tập với tư thế ngồi, đứng và đi.

– Tập nhìn cố định một vật để ở phía trước cách mắt một sải tay

– Đứng lên ngồi xuống với mắt mở 5 lần rồi mắt nhắm 5 lần

– Tung trái banh nhỏ từ tay nọ sang tay kia ở ngang tầm mắt

Trên đây là những bài tập rất đơn giản, căn bản nhưng hiệu quả giúp bạn thích nghi được với các động tác xoay hoặc có liên quan đến cử động đầu nhiều, gây ra triệu chứng rối loạn tiền đình. Các bài tập được nâng dần lên về số lượng và thời gian tập. Ban đầu bạn thấy chóng mặt nhiều, nhưng sau đó sẽ quen. Khi tập luyện thấy chóng mặt và mệt mỏi tức là hệ thống thăng bằng của bạn đang được thử thách. Chỉ có thử thách là cách tốt nhất để tăng cường sức chịu đựng. Bài tập này dĩ nhiên là hoàn toàn có ích cho những người bị hội chứng Tiền đình do tư thế lành tính hoặc luyện tập để thích nghi với điều kiện môi trường luôn thay đổi tư thế hoặc di chuyển đầu như đi tàu xe.